Her beytinin dizeleri kendi arasında uyaklı,aruz vezninin kısa kalıplarıyla yazılan divan şiirinin en uzun nazım biçimine mesnevi denir. Mesnevi İran edebiyatının ürünüdür. Ancak Türk edebiyatına ait mesneviler en az İran edebiyatındakiler kadar güzeldir.
Divan şiirinde anlam ve kavramlar bir beyitte tamamlandığı için şair, her beyte iki uyak bulmak zorunda olduğundan, mesnevi en kolay nazım biçimi sayılır. Bu nedenle mesnevi kısa konularda pek kullanılmamıştır.
Bir mesnevide genellikle şu bölümler bulunur:
Dibâce: mesnevinin önsözüdür. Manzum veya mensur olabilir.
Tevhid: Allah'ın birliği ve bütünlüğü anlatılır.
Münacaat: Allah'a yalvarış ve yakarışlarda bulunulur.
Naat: Hz. Muhammed övülür.
Miraciye: Miraç olayı anlatılır.
Medh-i Çihar-yâr-i Güzîn: Genellikle dört halife övülür. Dört halife dışında devrin büyükleri de övülebilir.
Medhiye: yapıtın sunulacağı kişiye övgüler bulunur.
Sebeb-i Telif: Mesnevinin yazılış nedeni belirtilir.
Âğâz-ı Dâstan: Mesnevinin asıl konusunun bulunduğu bölümdür.
Hatime: Mesnevinin bittiğini belirten bölümdür.
Mesnevinin özelliklerini maddeler halinde şöyle sıralamak mümkündür:
-Her beyiti kendi içinde uyaklıdır. (aa-bb-cc-dd-ee-ff...)
-Aşk, tasavvuf, savaş, kahramanlık, savaş... gibi çeşitli konular işlenir.
-Divan şiirinde olay ağırlıklı konuların işlendiği bir türdür. Hikaye ve romanın Divan edebiyatındaki karşılığıdır.
-Divan şiirinin en uzun nazım biçimidir.
-Aruzun kısa kalıplarıyla yazılır.
-Beyitler arasında anlam bütünlüğü vardır.
Mesneviler konularına göre şöyle sınıflandırılabilir:
-Destanlar, savaş ve kahramanlık konularını işleyen mesneviler: İskendername (Ahmedi), Şehname (Firdevsi)...
-Aşk hikayelerini konu alan mesneviler: Vamık u Azra, Hüsrev ü Şirin...
-Dini ve tasavvufi konulu mesneviler: Vesiletü'n-Necat (Süleyman Çelebi), Hüsn ü Aşk (Şeyh Galib), Leyla vü Mecnun (Fuzuli)...
-Ahlaki konulu didaktik mesneviler: Hayriyye, Hayrabad (Nabi), Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacib)...
-Şehirleri anlatan mesneviler: Şehrengiz-i Bursa (Lamiî), Hubanname (Enderunlu Fazıl)...
-Eğlence ve düğünleri anlatan mesneviler: Surname (Vehbi)
-Mizahi ya da eleştirel mesneviler: Harname (Şeyhi)...
Yorum Gönder