10.sınıf Eşeyli Üreme

EŞEYLİ ÜREME(cinsiyetli-seksüel )

Eşeyi farklı iki bireyin üreme hücreleri veya çekirdekleri birleşmesiyle meydana gelen üreme çeşidi eşeyli üremedir.

* Farklı cinsiyetlere sahip iki ata canlı bulunur.

* Yeni gen kombinasyonlarına yani çeşitliğe olanak sağlar. Bu yönüyle eşeysiz üremeye göre üstün bir üreme şeklidir.

* Eşey üreme hücrelerine  gamet adı verilir.Dişi gamet yumurta erkek gamet spermdir.

İki temel olaya dayanır;

1-                 Mayoz bölünme ile gamet (sperm veya yumurta) oluşumudur.

2-                 Gametlerin birleşmesi olayı yani döllenmedir.

Gamet Şekillerine Göre Eşeyli Üreme Tipleri

1-                 İZOGAMİ

Yumurta ve sperm hücrelerinin şekil ve büyüklükleri birbirinin aynısı olan üreme şeklidir. Tatlı sulardaki ve nemli bölgelerdeki yeşil alglerde ve bazı mantarlarda görünür.

2-                 HETEROGAMİ

a-Anizogami: Gametlerin şekil ve büyüklükleri birbirinden farklıdır. Yumurta büyük, bol sitoplâzmalı ve hareketlidir. Sperm küçük, az sitoplâzmalı ve hareketlidir. Alglerde bazı mantarlarda görülür.

b-Oogami: Anizogaminin gelişmiş şeklidir. Dişi ve erkek gametlerin büyüklük farkı çoktur. Dişi gamet büyük, çıplak, hareketsiz ve sitoplâzmasında bol yedek besin taşır. Erkek gamet ise küçük ve hareketlidir. Omurgalı hayvanların tümünde gözlenir.

Eşeyli Üremenin Özel Şekilleri

1-Konjugasyon: Bakterilerde, tek hücreli su yosunlarında (alg) ve paramesyumda görülür. İki hücrenin, kalıtım maddeleri sitoplazmik köprü yardımıyla karşılıklı olarak birbirlerine aktarmalarına denir. Bu şekilde oluşan yeni hücreler ortama daha iyi adapte olurlar. Konjugasyon ile canlılarda kalıtsal çeşitlilik sağlanır. Bakteri konjugasyonunda bakterilerden biri alıcı, diğeri vericidir. Paramesyumların konjugasyonunda ise iki paramesyum da hem alıcı hem vericidir.

Paramesyumda Konjugasyon Olayı:

 

1-                 İki paramesyum ağız bölgesinden karşı karşıya gelir.

2-                 Küçük çekirdekler bölünmeye başlar. (mayoz bölünme)

3-                 Büyük çekirdek kaybolmaya başlar.

4-                 İki paramesyumdaki mayozla oluşan dört çekirdekten ikisi dişi diğer ikisi de erkek çekirdeği meydana getirir. Erkek çekirdekler yer değiştirir. Dişi çekirdekle erkek çekirdek birleşerek zigotu oluşturur.

5-                 İki birey birbirinden ayrılır.

6-                 Zigot çekirdeği bölünür. (mitoz) ve bu çekirdeklerden biri büyük diğeri küçük çekirdeği oluşturur.

 

 2-Hermafroditlik(çift cinsiyetlilik):

Bir canlının hem erkek hem dişi üreme hücresi üretebiliyor olmasıdır.

Bitkilerin çoğu ve hidra, denizanası, planarya, tenya, toprak solucanı, denizyıldızı gibi bazı ilkel havyanlar hermafrodittir. Hermafrodit canlılardan bazıları çiçekli bitkilerde ve solucanlarda n tenyada kendi kendilerine dölleyebilme görülse de genelllikle farkllı birey tercih edilir.Genetik çeşitlliği arttırmak üzere ortaya çıkan bu durumu ortaya çıkarabilmek için üreme hücrelerinin oluşum dönemleri farklı olarak değişime uğramıştır.

dolayısıyla üremek için başka bir toprak solucanına ihtiyaç duyar. Hermafroditlikte saf döl elde etme oranı yüksektir.

3-Partenogenez: bir yumurta hücresinin döllenmeden gelişerek erkek birey oluşturmasına denir. Oluşan erkek ve dişi bireylerden kalıtsal çeşitlilik görülür.

a-Haploit partenogenez: Döllenen her yumurtadan dişi birey oluşur. Döllenmeyen her yumurtadan erkek birey oluşur. Bir mutasyon sonucu ortaya çıkan özellik baskın da olsa, çekinik de olsa erkeklerde %100 ortaya çıkar. Canlı, yumurta hücresinden meydana geldiği için cinsiyeti dişi birey tarafından belirlenmiş olur. Çoğunlukla arı ve karıncalarda görülür.

b-Diploit partenogenez: Bu tip üremede kromozom sayısı diploittir. Yumurta ana hücresi mayoz bölünme geçirmez. Döllenmeyen yumurta ana hücresinden canlı oluşur. Su pireleri ve çalı çekirgelerinde görülür.

c-Deneysel partenogenez: Doğal olarak eşeyli üreyen bazı canlılarda yumurta fiziksel ve kimyasal etkenlerde uyarılarak deneysel partenogenez yapabilmektedir.