11.sınıf Çiçekli Bitkilerde Eşeyli Üreme

ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE EŞEYLİ ÜREME

Tohumlu bitkilerde üreme organı çiçektir. Erkek üreme hücreleri erkek organdaki polen keselerinde, dişi üreme hücreleri ise dişi organdaki yumurtalıkta üretilir.

Çiçekli bitkilerin çoğunda erkek ve dişi üreme organı birlikte bulunur. Bu tip çiçeklere tam çiçek ya da erselik çiçek denir.Eğer çiçeklerde sadece erkek organ ya da dişi organ bulunuyorsa bu tip çiçeklerede eksik çiçek denir.  

**Erkek ve dişi eksik çiçekler  aynı bitki üzerinde bulunuyorsa tek evcikli,farklı bitkilerde bulunuyorsa çift evcikli denir.***

Çiçeğin yapısı ve çiçeğin kısımları

 

1-Tepecik         2-Taç yaprak

3-Çiçek tablası   4-Başçık

5-Sapçık           6-Dişicik borusu

7-Yumurtalık      8-Tohum taslağı

9-Çanak yaprak

*Çiçek tablasından çıkan çanak yaprak, çiçeği tomurcuk halindeyken korur. Buda çiçeğin tozlaşmada böcekler tarafından fark edilmesi kolaylaştırılır. Ayrıca taç yaprağın güzel kokusuda böcekleri cezbeder.

*Erkek organ, bir sapçık ile bunun ucundaki bir baçcıktan oluşur. Çiçek tozları (polenler) başcıkta oluşur. Polenlerin şekil ve yapıları çiçek türlerine özgüdür.

*Dişi organ, yumurtalık içinde bir veya birden fazla tohum taslağı bulunduran yumurtalık, dişicik borusu(stilus) ve tepecikten (stigma) oluşur. Tepecik, dişicik borusunun üst kısımındaki girintili çıkıntılı bölümdür. Tepecik epidermisinin  üstünde bulunan tüyler genellikle yapışkandır ve şekerli bir madde salgılar. Bu madde polenlerin tepeciğe tutulmasına yardımcı olur.

ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE ERKEK ÜREME HÜCRESİNİN OLUŞUMU(POLEN OLUŞUMU)

 Başlangıçtaki polen keselerinde, polen ana hücreleri bulunur. Polen ana hücreleri 2n kromozomlu olup mayoz bölünme geçirerek, n kromozomlu 4 tane mikrospora dönüşür. Mikrosporların çekirdekelri endomitoz bölünme geçirerek içerisinde 2 çekirdek bulunan yapıları  oluştururlar.Bu yapıların etrafı değişik desen ve kabartılarla kaplanır.Böylece polenler oluşmuş olur.

Polenlerdeki çekirdeklerden biri generatif (üretken) çekirdek diğeri ise vejatatif (tüp çekirdeği) çekirdektir. Vegetatif çekirdek tozlaşmadan hemen sonra spermlerin tohum taslağına ulaşabilmesi için polen tüpünü oluşturur. Generatif çekirdek ise polen tüpünde ilerlerken mitoz bölünme geçirerek sperm1 ve sperm2’yi oluşturur.

 Çiçekli bitkilerde eşeyli üreme aşağıdaki gibidir.

 

ÇİÇEKLİ BİTKİLERDE DİŞİ ÜREME HÜCRELERİNİN OLUŞMASI(YUMURTA OLUŞUMU)

Dişi organda yumurtalık içinde,daha sonra tohum haline dönüşecek tohum taslakları bulunur.Tohum taslağının yumurtalıktaki duruşları farklıdır. Tohum taslağında bulunan açıklığa  mikropil denir.Tohum taslağının ortasında embriyo kesesi bulunur.Embriyo kesesinde makrospor ana hücresi (2n),mayoz bölünme geçirerek 4 tane n kromozomlu makrospora dönüşür.Makrosporlardan 3 tanesi erir ve kaybolur..Geriye kalan bir  tanesi gelişerek megaspora (n) dönüşür.Megaspor çekirdeği arka arkaya 3 kez endomitoz geçirir ve 8 çekirdekli bir yapı oluşturur.

Bu çekirdeklerden 3 tanesi birlikte bir kutba gider. Bunlara antipot çekirdekler denir.Antipotlar besin maddesi olarak kullanılabilirler.Ortadaki ikisine polar çekirdek denir.Geriye kalanlardan biri yumurta hücresine  dönüşecek çekirdek, diğer ikisi sinerjit çekirdeklerdir.

TOZLAŞMA

Başçıkta  olgunlaşan polenlerin dişi organ tepeciğine su, böcek ve rüzgar yardımıyla taşınmasına tozlaşma denir. Tozlaşma kendi kendine veya yabancı tozlaşma şeklinde gerçekleşir. Hermafrodit bir çiçekte dişi organın kendi erkek organının polenleriyle tozlaşmasına kendi kendine tozlaşma denir. Bu tozlaşma şeklinde, aynı çiçekte bulunan erkek ve dişi organın aynı zamanda olgunlaşması ve aynı seviyede bulunmaları gerekir.

Bir çiçeğin aynı türden başka bir çiçekle tozlaşmasına yabancı tozlaşma denir. Doğada genellikle yabancı tozlaşma görülür. Hatta hermafrodit çiçeklerde dahi üreme organlarının farklı zamanlarda olgunlaşmasından dolayı yabancı tozlaşmaya daha sık rastlanır.

Tepecik yapışkan bir madde salgılayarak polenlerin kendine yapışmasını sağlar. Tepecik üzerindeki polen çekirdeklerinden vejetatif çekirdek, metabolik olaylardan ve dişicik borusunda polen tüpünün oluşumundan sorumludur. Tepecikteki şeker konsantrasyonuna bağlı bağlı olarak uygulanan polen tanesinin vejetatif çekirdeği dişicik borusundan yumurtalığa doğru polen tüpünü oluşturur. Vejetatif çekirdek, polen tüpünü oluşturarak tohum taslağına geldiğinde mikropildeki sinerjit çekirdeklere çarpar ve birlikte patlarlar. Dolayısıyla spermlerin embriyo kesesine girebilmesi için mikropil açılmış olur. Bu olaylardan sonra kapalı tohumlu bitkilerde çift döllenme olayı gözlenir.

Sperm1(n) +  yumurta hücresi(n) =      zigot(2n)---------->embriyo

 

Sperm2(n)+polar çekirdekler(n+n)=triploid çekirdek------>endosperm

Endosperm protein, yağ, nişasta, vitamin içerir. Tohumlar fotosentez yapamazlar. Dolayısıyla tohum çimlenme esnasında gerekli besinini, endospermden sağlar. Tohum için gerekli su ise ortamdan sağlanır.

Tozlaşmayı Artırıcı Faktörler

• Çok sayıda polen oluşturulması
• Çiçeklerin renk, koku gibi çekici özellikler taşıması
• Çiçek tozlarının rüzgâr, böcek ve su gibi faktörlerle taşınması
• Meyvelerin kuşlar tarafından yenmesi
• Tepeciğin yapışkan olması
• Polenlerin çiçek türlerine özgü olması